NRC Handelsblad, 22 juli 1999

Nederland steunt de Soeharto 's fiscaal

Door onze redacteur GEERT VAN ASBECK

AMSTERDAM, 22 JULI.

Indonesische bedrijven die gecontroleerd worden door kinderen van oud-president Soeharto van Indonesië hebben met Nederlandse financieringsmaatschappijen honderden miljoenen guldens geleend op de internationale kapitaalmarkt. Het is voor buitenlandse bedrijven fiscaal aantrekkelijk om in Nederland financieringsmaatschappijen op te richten. Indonesië-deskundigen menen dat Nederland met dit fiscale regime de familie Soeharto een handje helpt bij het opbouwen van haar zaken in en buiten Indonesië. ,,Je kunt je afvragen of dat wel zo kosher is", zegt Henk Schulte Nordholt van de Universiteit van Amsterdam. Nico Schulte Nordholt, van de universiteit van Twente, noemt Nederland 'hypocriet'. ,,Minister Herfkens van ontwikkelingssamenwerking stelt good governance als eis voor hulp. Maar door dit soort aantrekkelijke fiscale regelingen in stand te houden helpt Nederland mee aan de zelfverrijking van regimes als die van Soeharto."

Siti Hardiyanti Rukmana (Tutut), de oudste dochter van Soeharto, heeft twee jaar geleden met het in Amsterdam gevestigde financieringsbedrijf Citra Magra Finance BV, waarvan zijzelf directeur is, 125 miljoen dollar op de kapitaalmarkt geleend. Citra Marga Finance BV is een volle dochter van PT Citra Marga Nusaphala Persada, het door Tutut gecontroleerde concern dat belangrijke tolwegen in en buiten Indonesië exploiteert. Deze positie bezorgde haar de bijnaam 'tolweg koningin'. H. van Zwieten, beheerder van het financieringsbedrijf in Nederland, zegt niet op de hoogte te zijn van de betrokkenheid van Soeharto's dochter. Gevraagd of zijn bedrijf hieruit consequenties trekt, stelt Van Zwieten: ,,Wij zijn volledig op de hoogte van de situatie in Indonesië."

Uit gegevens van onder meer de Kamer van Koophandel in Amsterdam blijkt dat Nederland een rol heeft gespeeld bij de uitbouw van het vermogen van de Soeharto's. Indonesische bedrijven waarin kinderen van Soeharto aanzienlijke belangen hebben, wisten met name halverwege de jaren negentig via Nederlandse financieringsmaatschappijen vele honderden miljoenen dollar aan te trekken op de internationale kapitaalmarkt.

Onder het bewind van hun vader hebben de zes kinderen van ex-president Soeharto aanzienlijke belangen kunnen opbouwen in de economie van Indonesië. De openbare aanklager in Jakarta onderzoekt nu of de Soeharto's rechtmatig aan hun vermogen zijn gekomen. Het is niet uitgesloten dat de openbare aanklager ook Nederland in zijn onderzoek zal betrekken. Nederland heeft een niet te veronachtzamen rol gespeeld bij de uitbouw van het vermogen van de familie Soeharto. Aan de Soeharto's gelieerde ondernemingen hebben namelijk met Nederlandse brievenbusfirma's vele honderden miljoenen guldens op de kapitaalmarkt kunnen aantrekken, zo blijkt. Nederland heeft, net als Luxemburg een aantrekkelijk fiscaal regime voor buitenlandse bedrijven die geld nodig hebben. Dankzij een wijd vertakt netwerk van bilaterale belasting- verdragen, dankzij de afwezigheid van bronbelasting op uitgaande rente, en dankzij de afspraken (rulings) die gemaakt kunnen worden met de Nederlandse fiscus over de hoogte van de heffingen, is het voor buitenlandse ondernemingen uiterst aantrekkelijk om in Nederland financierings maatschappijen op te zetten waarmee ze geld kunnen aantrekken op de internationale kapitaalmarkt. Vele grote en gerespecteerde buitenlandse ondernemingen hebben zo de weg naar Nederland gevonden. Maar ook aan de Soeharto's gelieerde bedrijven. Vooral in de jaren negentig, toen de economie van Indonesie nog tot in de hemel groeide. Bij de Kamer van Koophandel in Amsterdam staan diverse financieringsmaatschappijen ingeschreven met klinkende Indonesische namen. In een enkel geval staat zelfs een van de kinderen van Soeharto onverbloemd als directeur vermeld. Zo blijkt Siti Hardiyanti Rukmana (50), de oudste dochter van Soeharto en beter bekend onder haar naam 'Tutut', directeur te zijn van Citra Marga Finance BV. Deze Amsterdamse financieringsmaatschappij is eigendom van het Indonesische concern PT Citra Marga Nusaphala Persada, belangrijke exploitant van tolwegen. Tutut heeft het Indonesische concern onder haar controle. Zij is er president-commissaris en beschikt over een pakket aandelen, evenals overigens een van de door haar vader gecontroleerde stichtingen, Yayasan Purna Bhakti Pertiwi. Tutut's Citra-groep bouwt tolwegen in Indonesië, Maleisië en op de Filippijnen. Haar onaantastbare positie in deze sector bezorgde haar de bijnaam 'tolweg koningin'. Haar invloed reikte ver, zo constateert het weekblad Time Asia, dat onlangs uitgebreid stilstond bij de economische belangen van de Soeharto's. De autoriteiten ontsloegen de president van de Indonesische staatsbank Bank Bumi Daya prompt toen deze bankier een verzoek van Tutut om een rente- vrije lening durfde af te wijzen. Een concessie voor een van de meest winstgevende tolwegen in Indonesië (Intra Urban Tollway System) werd met dertig jaar tot 2025 verlengd. Haar politieke ambities waren manifest. Ze zat in het bestuur van de regerende Golkarpartij. En ze was minister voor Sociale Zaken in het laatste kabinet van haar vader. Time schat de waarde van haar persoonlijke bezittingen op 700 miljoen dollar (bijna 1,5 miljard gulden). Het Indonesische tolweg-concern van Tutut vond vier jaar geleden de weg naar Nederland. Citra Magra Finance BV haalde in 1997 125 miljoen dollar aan langlopende leningen uit de internationale kapitaalmarkt.

Ook diverse bedrijven gelieerd aan Bambang Trihatmodjo (45), de middelste zoon van Soeharto, startten halverwege de jaren negentig financieringsmaatschappijen in Nederland. Zoals het door Bambang gecontroleerde Bimantara, dat hij in 1981 oprichtte samen met een aantal leden van zijn toenmalige rockband en dat uitgroeide tot een van de grootste conglomeraten van Indonesië, actief in onder meer olie, gas, telecommunicatie en voedingsmiddelen. Time schat het persoonlijk fortuin van Bambang op 3 miljard dollar. Hij heeft een appartement van 8,2 miljoen dollar in Singapore en een landgoed van 12 miljoen dollar in Los Angeles. Volgens het weekblad is Bambang al een aantal jaren druk doende zijn bezit naar het buitenland weg te sluizen en zou hij in 1997 een privë- bezoek hebben gebracht aan Curaçao om daar een grote som geld te storten bij een internationaal opererende bank. Een vriend verklaarde tegenover Time dat Bambang zich ooit het lot van de armen en verdrukten aantrok, maar dat hij op weg naar de bank op andere gedachten is gekomen. ,,Ik denk dat hij alle mensen om zich heen rijk zag worden en zich buitengesloten voelde." Ook Indonesische bedrijven waarin het belang van Bambang minder manifest is, hebben de weg naar Nederland gevonden, zo constateert de Indonesiër George Aditjondro, die al jaren doende is het vermogen van de Soeharto's in kaart te brengen. Het petrochemische bedrijf Tri Polyta Indonesia, het agri-business concern Japfa Comfeed Indonesia en het telecommunicatiebedrijf Satelindo haalden de afgelopen jaren met Nederlandse brievenbusfirma's honderden miljoenen op.

En zo ging het ook met bedrijven van Soeharto's jongste dochter, Siti Hediyati Heriyadi ('Titiek' Prabowo), constateert George Aditjondro. Het door Titiek en haar zwager gecontroleerde cementconcern PT Cemen Cibinong leende een paar jaar geleden via Cibinong International Finance Company BV in Amsterdam 150 miljoen dollar op de internationale kapitaalmarkt. De aan de Soeharto's gelieerde bedrijven hebben de weg naar Nederland veelal niet alleen en zelfstandig gevonden. Een keur aan Nederlandse banken, advocatenkantoren en trustmaatschappijen stond hen ter zijde. Vermaarde instellingen als MeesPierson en ABN Amro. Maar ook minder bekende organisaties als Equity Trust van de kleine Nederlandse bank Insinger de Beaufort, en Forum Administratie, het trustkantoor van het advocatenkantoor Nauta Dutilh. Bij Citra Marga Finance BV bijvoorbeeld zit naast Soeharto's oudste dochter Tutut ook Equity Trust in de directie. Bij Usaha Gedung Bimantara Finance BV zit naast de vertrouweling van zoon Bambang het Nederlandse trustkantoor Forum Administrations BV in de directie.

Nederlandse Indonesië-kenners zijn niet te spreken over de mogelijkheden die aan Soeharto gelieerde bedrijven in Nederland hebben gekregen om dankzij allerlei gunstige fiscale faciliteiten hier grote sommen geld uit de kapitaalmarkt te halen. Nico Schulte Nordholt van de Universiteit van Twente noemt Nederland 'hypocriet'. ,,Minister Herfkens van Ontwikkelingssamenwerking stelt good governance als een van de eisen voor hulp. Maar door dit soort aantrekkelijke fiscale regelingen in stand te houden helpt Nederland wel mee aan de zelfverrijking van omstreden regimes als die van Soeharto, aan bad governance.' Volgens Schulte Nordholt meet Nederland met twee maten. ,,Want in eigen land faciliteren wij met dit soort belastingconstructies gebrek aan good governance in landen als Indonesië." Bij de Nederlandse trustmaatschappijen die de bedrijven beheren blijkt men niet altijd op de hoogte te zijn van alle relevante informatie over het reilen en zeilen van de familie in Nederland. Forum Administrations, het trustkantoor dat het bedrijf Usaha Gedung Bimantara Finance BV beheert, weet bijvoorbeeld niet dat zoon Bambang een controlerend belang heeft in Bimantara. ,,Ik weet dat toevallig omdat ik in Indonesië heb gewoond. Maar hier op kantoor weten ze het niet", vertelt mevrouw W. de Bruijn, die bij Forum Administrations sinds een aantal maanden Bimantara in portefeuille heeft. En bij Equity Trust, dat Citra Marga Finance BV beheert, weet men niet dat de dochter van Soeharto in de directie van de Amsterdamse financieringsmaatschappij zit. ,,Ik wist dat niet", zegt H. van Zwieten, die bij Equity Trust Citra Marga Finance BV in portefeuille heeft. Gevraagd of Equity Trust op de hoogte is van de aanzwellende kritiek op de Soeharto's en gevraagd of Equity Trust consequenties trekt uit die kritiek, antwoordt Van Zwieten: ,,Wij zijn volledig op de hoogte van de situatie in Indonesië. We hebben regelmatig contact met de moedermaatschappij." Volgens Van Zwieten wordt elke vennootschap die zich bij Equity Trust aanmeldt ,,aan een nader onderzoek onderworpen" voordat de trustmaatschappij besluit al of niet met de vennootschap in zee te gaan. En Equity Trust houdt daarna ,,voortdurend" de vinger aan de pols. ,,Mochten zich nadere ontwikkelingen voordoen in Indonesië, dan kunnen we ons altijd heroriënteren", aldus Van Zwieten. ,,Morele afwegingen spelen daar ook een rol bij", zo bevestigt hij. ,,We zijn een van de grootste trustkantoren van Nederland. We hebben een naam hoog te houden." MeesPierson Trust, dat een aantal aan de Soeharto's gelieerde bedrijven in portefeuille heeft, hanteert een client acceptancy policy. ,,Als overal op staat dat Soeharto een meerderheidsaandeelhouder is doen we daar dus geen zaken mee. Maar het is vaak zo moeilijk te controleren", legt D. Niezing van MeesPierson Trust uit. Ik kan me goed voorstellen dat Meespierson Trust moeite zou hebben met bepaalde families. Alleen is het vaak zo moeilijk te verifiëren dat die families achter een beursgenoteerd bedrijf zitten [...] Soeharto heeft wellicht aandelen Shell, en toch tanken u en ik daar elke dag."

Oud-president Soeharto van Indonesië eist voor de rechtbank in Jakarta 27 miljard dollar van het Amerikaanse weekblad Time. Time schreef in mei dat Soeharto en zijn familie gedurende zijn 32-jarige presidentschap in totaal 15 miljard dollar hebben vergaard aan onder meer cash, aandelen, onroerendgoed, juwelen en kunst. Soeharto heeft altijd ontkend en gezegd niet eens over een buitenlandse bankrekening te beschikken. Time houdt echter vast aan de uitkomsten van zijn maandenlange onderzoek naar de rijkdom van de Soeharto's. De zaak komt een dezer dagen voor.